حتما دیده‌اید کودکان شیطانی را که در خانه از دیوار راست بالا می‌روند و آن قدر پرحرف ‌اند که پدر و مادر در کنترل آنها عاجزند اما زمانی که از خانه بیرون می‌روند در مدرسه یا بین همسالانشان اصلا صحبت نمی‌کنند و به راحتی با اطرافیانشان ارتباط برقرار نمی‌کنند و به راحتی با اطرافیانشان ارتباط برقرار نمی‌کنند. درواقع این کودکان در موقعیت‌های خاصی، توانایی ارتباط با دیگران را دارند و در موقعیت‌های جمعی انگار همه‌چیز برعکس می‌شود. در علم روان‌پزشکی به این رفتار «لالی انتخابی» گفته می‌شود. حال باید دید آیا این رفتار کودک طبیعی است یا نوعی اختلال است؟ دکتر فریبا عربگل، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و دبیر انجمن روان‌پزشکان کودک و نوجوان به پرسش‌های ما پاسخ می‌دهد.

آیا لالی انتخابی در سنین کودکی طبیعی است یا نوعی اختلال رفتاری محسوب می‌شود؟

لالی انتخابی، نقص در صحبت‌کردن در یک یا چند موقعیت ارتباطی است که در صورت عدم‌تشخیص و درمان به موقع می‌تواند آثار سویی روی زندگی اجتماعی فرد بگذارد. باید توجه داشته باشید تکامل زبان و کلام در کودکان، تاثیر عمیقی بر سایر جنبه‌های رشد آنها دارد. مثلا توانایی زبانی و کلامی مناسب و موثر کودک، باعث رشد او در زمینه بازی، ارتباط با همسالان، پیشرفت تحصیلی، شناخت عمومی و تکامل رفتاری و هیجانی‌اش می‌شود و برعکس در صورتی که عملکرد ارتباطی کودک حتی به طور خفیف مشکل داشته باشد با پیامدهای زیان‌آور اجتماعی و افزایش خطر ابتلا به اختلالات روان‌پزشکی مواجه است.

آیا صرف ‌این که کودک در موقعیت‌های خاصی از حرف زدن امتناع کند، می‌توان گفت دارای اختلال لالی انتخابی است؟

معمولا کودکی که در برقراری ارتباط ناتوان است از صحبت کردن در موقعیت‌هایی مثل مدرسه، مکان‌های مختلف یا با بزرگسالان در محیط بیرون از خانه اجتناب می‌کند. این در حالی است که در خانه با خواهر و برادرها و حداقل با یکی از والدین صحبت می‌کند و مشکل چندانی در برقراری ارتباط ندارد. سکوت کودک بیشتر نشان‌دهنده امتناع وی از صحبت کردن است تا ناتوانی او در تکلم. هر چند سایر اختلال‌های زبانی و تکلمی ممکن است همراه با این بیماری دیده شوند ولی به حدی نیستند که باعث فقدان کلام کودک شوند. این کودکان به‌رغم امتناع از صحبت‌کردن معمولا به برقراری ارتباط علاقه‌مندند و زمانی که صحبت نمی‌کنند، ممکن است تلاش کنند با استفاده از ژست و حالات صورت، تکان دادن سر، نگاه یا کلمات تک‌سیلابی و زمزمه یا نجوا با دیگران ارتباط برقرار کنند و در موقعیت‌هایی که صحبت می‌کنند ممکن است کاملا پرحرف باشند.

چه عواملی باعث می‌شود کودک بیرون از خانه توانایی ارتباط خود را از دست بدهد؟

تصور نمی‌شود عوامل بیولوژیک نقش مهمی در بروز لالی انتخابی داشته باشد، بیشتر مسائل بین فردی و خانوادگی در این زمینه نقش بازی می‌کنند. عواملی مانند خانواده منزوی، وجود حداقل یک والد بسیار خجالتی و کم‌ارتباط یا خانواده درهم‌ریخته، بستری شدن در بیمارستان، جدایی قابل‌توجه از خانواده، آسیب‌‌های فیزیکی مثل آسیب‌های دهانی، بدرفتاری با کودک، آزار جنسی و وابستگی زیاد به مادر در بروز لالی انتخابی در کودکان نقش دارد.

کودکان بیشتر در چه سنی در ارتباط خود دچار مشکل می‌شوند؟

شروع لالی انتخابی معمولا در سنین 3 تا 8 سالگی است. هر چند شایع‌ترین زمان آن هنگام ورود به مدرسه است ولی احتمال آغاز این حالت پس از 12 سالگی نیز وجود دارد.

لالی انتخابی در دختران بیشتر است یا پسران؟

برعکس سایر اختلالات زبان و گفتار، این اختلال در دختران شایع‌تر از پسران است.

ممکن است یک کودک به صورت مقطعی دچار این مشکل شود و بعد خود به خود بهبود یابد؟

عده زیادی از کودکانی که به لالی انتخابی، دچار می‌شوند طی ماه‌ها و سال‌های بعد بهبود می‌یابند. بهبودی معمولا قبل از 10 سالگی رخ می‌دهد و در سنین بالای 12 سال، پیش‌آگهی بدتر می‌شود.

والدین این کودکان باید چه اقدام‌هایی برای بهبودی کودکشان انجام دهند؟

از آنجایی که لالی انتخابی بیشتر به صورت اختلال اضطرابی دیده می‌شود تا اختلال تکاملی، روش درمانی آن متفاوت است و به نظر می‌رسد تعدیل رفتاری، جایگاه ویژه‌ای در این میان دارد، مانند تقویت مثبت و پاداش دادن به کودک هنگامی که صحبت می‌کند، عدم تقویت برای پاسخ‌های غیرکلامی (مانند استفاده از ژست و اشاره‌)، گسترش تدریجی تعداد افرادی که کودک با آنها سروکار دارد و محیطی که در آن از کودک انتظار حرف زدن داریم.

گاهی اوقات تصور می‌شود که خط‌ونشان‌هایی که پدر و مادر برای کودکشان می‌کشند، برای اینکه در میهمانی ساکت باشد یا رفتارهای بدی که با کودک دارند باعث می‌شود او در جمع ساکت باشد، این تصور چقدر صحیح است؟

کودکانی که مورد بدرفتاری و اذیت و آزار قرار می‌گیرند یا مورد غفلت واقع می‌شوند، ممکن است مهارت‌های کلامی پایین‌تری نسبت به همسالان خود داشته باشند. از سوی دیگر کودکانی که مبتلا به مشکل ارتباطی یا سایر اختلالات تکاملی هستند بیشتر از کودکان طبیعی در معرض بدرفتاری قرار دارند. این کودکان معمولا کمتر احساس رضایتمندی را در مادران ایجاد می‌کنند و این مساله آنها را مستعد بدرفتاری می‌کند.

در پایان چه توصیه‌ای به والدین کودکانی دارید که لالی انتخابی دارند؟

در کل در بررسی کودکانی که مشکل زبان و گفتار دارند باید کم‌توانی ذهنی، اوتیسم یا اختلالات رشد و اختلال شنوایی نیز مورد ارزیابی قرار گیرد زیرا این موارد نیز در ایجاد اختلال ارتباطی نقش دارند و تکلم کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهند. باید والدین توجه داشته باشند، تشخیص به موقع و درمان مناسب این کودکان با توجه به شیوع و گستردگی این اختلالات کمک بسیار موثری به آینده کودک و خانواده وی می‌کند.
منبع:هفته نامه سلامت

/ج